14:12:43

Uzun Covid: Bilimin koku ve tat kaybı hakkında öğrendikleri…
Çoğu insan Kovid-19’dan sonra koku ve tat alma duyularını geri kazanır…

Covid-19’dan kurtulduktan sonra bir sabah uyandığınızda kahvenizin yıkanmamış çorap gibi koktuğunu, yumurtanızın dışkı koktuğunu ve portakal suyunuzun tadının metalik olduğunu düşünün. Garip bir şekilde, bu iyi bir şeydir: Çünkü beyninizde yanlış bağlanmış olsa bile, hâlâ çalışan bir koku alma duyusuna sahip olduğunuzun bir işaretidir. Koku alma yeteneğiniz de tamamen kaybolabilir, bu duruma anosmi denir. Hiçbir uyarı aniden olmadan, koku alamaz olursunuz. Tat ve koku iç içe geçmiştir, bu nedenle yiyecekler yumuşak veya tatsız olabilir. İştah ve hayattan zevk alma azalabilir, bu da geçmiş çalışmaların gösterdiği gibi beslenme eksikliğine, bilişsel gerilemeye ve depresyona yol açabilir. Bunların yanısıra tehlike de pusuda bekliyor. Koku almadan yangın, doğal gaz kaçağı, zehirli kimyasallar ya da bozulmuş yiyecek ve içeceklerin belirtilerini fark edemeyebilirsiniz.

2022’de yapılan bir araştırmaya göre, küresel Covid-19’dan kurtulanların yaklaşık %5’i uzun süreli tat ve koku alma sorunları yaşıyor. Araştırmacılar, pandeminin üzerinden iki yıldan fazla bir süre geçmesine rağmen tahminen 15 milyon kişinin kokuları algılamakta hâlâ sorun yaşayabileceğini, 12 milyon kişinin ise tat alma konusunda sorun yaşayabileceğini tespit etti.

AbScent ve Fifth Sense gibi destek ve savunuculuk grupları, onaylama ve umut, koku eğitimi hakkında ipuçları ve hatta iştahı artırmak için tarifler sunarak yardım etmek için harekete geçti.

Stanford Üniversitesi Tıp Fakültesi‘nde kulak burun boğaz, baş ve boyun cerrahisi profesörü olan rinolog Dr. Zara Patel, koku veya koku alma eğitiminin insanları günde iki kez esansiyel yağları koklamaya teşvik ettiğini söyledi.

Patel, “Hastalarıma bunu şöyle açıklıyorum; eğer felç geçirmiş olsaydınız ve bu durum kolunuzun çalışmamasına neden olsaydı, fizik tedaviye gider, rehabilitasyon yapardınız. “Koku alma duyunuz için koku alma eğitimi de tam olarak budur."

Nashville’deki Vanderbilt Üniversitesi Tıp Merkezi‘nde kulak burun boğaz, baş ve boyun cerrahisi doçenti olan rinolog Dr. Justin Turner, bilim Covid-19’un kokuya nasıl saldırdığı ve bozduğu hakkında daha fazla şey öğrendikçe, “Daha hedefe yönelik müdahaleler göreceğinizi düşünüyorum" dedi.

Turner, hâlâ koku ve tat kaybı ile mücadele eden herkesin “Olumlu düşünmesi ve koku alma duyularının geri döneceğini varsayması gerektiğini" söyledi. “Evet, iyileşmeyecek bazı insanlar var, bu yüzden bu insanlar için bunu görmezden gelmemelerini istiyoruz. Bunu ciddiye almalarını istiyoruz."

Covid-19 nedeniyle vakalar patladı
İnsanlar yüzyıllardır koku ve tat alma duyularını kaybetmektedir. Soğuk algınlığı ve grip virüsleri, nazal polipler, tiroid bozuklukları, şiddetli alerjiler, sinüs enfeksiyonları ve Alzheimer hastalığı, Parkinson hastalığı ve multipl skleroz gibi nörolojik durumların hepsi koku ve tat alma yeteneğine zarar verebilir – bazen de kalıcı olarak.

Cleveland Clinic‘e göre kafa travması, zararlı kimyasallara maruz kalma, kanser tedavileri, sigara, diş eti hastalıkları, antibiyotikler ve çeşitli tansiyon, kolesterol, reflü ve alerji ilaçları da koku ve tat alma yetisine zarar verebilir.

Yaşlanmak, koku alma nöronlarının yenilenme kabiliyetinin azalması nedeniyle koku kaybının önemli bir nedenidir. 1984’te yapılan bir araştırmada, 65-80 yaş arasındaki insanların %50’sinden fazlasının “büyük koku alma bozukluğu" yaşadığı tespit edilmiştir. Bu sayı 80 yaşın üzerindeki kişilerde %75’in üzerine çıkmıştır.

Covid-19’a neden olan virüs hayatımızı istila ettiğinde, 50 yaşın altındaki insanlar arasında nispeten nadir görülen bir durum katlanarak genişledi ve her yaştan insanı etkiledi.

Harvard Tıp Fakültesi‘nde kulak burun boğaz ve baş boyun cerrahisi doçenti olan cerrah Dr. Eric Holbrook, “Covid-19, genç insanları diğer viral sonrası koku kaybı formlarından çok daha fazla etkiledi" dedi. “Örneğin pediatrik popülasyonda koku kaybı pek görülmezdi ama şimdi çok yaygın."

Aslında, koku kaybı pandeminin başlangıcında o kadar yaygındı ki, kömür madenindeki kanarya olarak kabul ediliyordu – başka semptomlar olmasa bile Covid-19 enfeksiyonunun erken bir işareti.

Bugün bu doğru değil. Mayıs ayında yayımlanan bir çalışma, 2021’in sonlarında Covid-19’a neden olan virüsün baskın varyantı haline gelen Omicron varyantı ile enfekte olan insanların %17’sinin koku alma duyusunu kaybettiğini ortaya koydu – Virüs mutasyona uğrarsa bu oran tekrar değişebilir.

Buna karşılık, iki orijinal varyant olan Alfa ve Beta ile hastalanan kişilerin koku veya tat alma duyularını kaybetme olasılığı %50 daha fazlaydı. Araştırmaya göre, Delta da neredeyse aynı derecede kötüydü – insanların %44’ü etkilendi.

İstatistikler çoğu insanın tat ve koku alma duyularını geri kazandığını gösteriyor. Ağustos ayında, en az iki yıl önce koku ve tat alma duyularını kaybetmiş 267 kişi üzerinde yapılan bir analiz, çoğunluğun koku ve tat alma duyularını ya tamamen (%38,2) ya da kısmen (%54,3) geri kazandığını ortaya koymuştur. Araştırmaya göre bu durum özellikle 40 yaşın altındaki kişiler için geçerliydi.

Ancak %7,5’i Covid-19 enfeksiyonu temizlendikten iki yıl sonra koku ve tat alma duyularını geri kazanamamıştı. Çalışmaya göre, iyileşme olasılığı en düşük olanlar arasında mevcut burun tıkanıklığı olan kişiler, erkeklerden daha fazla kadın ve koku kaybının başlangıçtaki şiddeti daha fazla olanlar vardı.

Hasar nasıl oluşur?
Covid-19 koku alma sistemine nasıl zarar veriyor? İlk başta bilim insanları, kokuların çevreden beyne iletilmesinden sorumlu burundaki nöronları enfekte ettiğine inanıyordu. Bu nöronlar her bir burun deliğinin en üstündeki koku ampullerinde bulunur ve beyindeki benzersiz duyusal noktalara aksonlar veya kablolar gönderir.

Kısa süre sonra yapılan çalışmalar virüsün bu nöronlara hiç girmediğini keşfetti. Bunun yerine, destek hücreleri olarak da bilinen ve sinir hücrelerine doğumdan itibaren beslenme ve koruma sağlayan sustentacular hücrelere saldırır. Diğer birçok hücrenin aksine, burundaki nöronlar her iki ila üç ayda bir yeniden doğar.

Turner, “Covid-19 nedeniyle oluşan destek hücrelerinin enfeksiyonu, muhtemelen bu nöronların zamanla kendilerini yenileme yeteneği üzerinde bir tür uzun vadeli etkiye sahiptir" dedi.

“Bazen gecikmeli bir etki görmemizin nedenlerinden biri de bu: İnsanlar iyileşen bir koku kaybına sahip olabilir, daha sonra ikinci bir koku kaybı dalgası, parozmi* veya diğer semptomlara sahip olabilirler çünkü bu rejeneratif kapasite arızalanmaktadır" dedi.

“Ne yazık ki, gerçekten korkunç koku ve tatlardan oluşan klasik kategoriler var" dedi. “Bazen dışkı, çöp veya eski kirli çoraplar. Bir tür hastalıklı, tatlı kimyasal koku ve tat olabilir. Çürümüş et de bir diğer yaygın kategori."

Basına konuşan uzmanlar, birçok insanda parosminin üç ay sonra, yani koku alma nöronlarının doğal olarak yenilenmeye başladığı dönemde ortaya çıkma ya da tekrarlama eğiliminde olduğunu belirtiyor.

Holbrook, “Yeniden bağlantı hedefini kaçırır ve beyinde farklı bir koku için ayrılmış farklı bir noktaya isabet ederse, koku algınız tamamen mahvolacaktır" dedi.

“Bu aksonların geri çekilme ve sonra doğru noktaya giden yolu bulma yeteneğine güvenmek zorundasınız" diye ekledi. “Ya da doğru değillerse, bu nöronların ölmesini bekleyin ve yenilerinin geri gelip doğru noktayı bulmasını sağlayın."

Bilim, virüsün saldırı yollarını keşfetmeye devam ediyor. Şubat ayında yapılan bir çalışma, virüsün burundaki sinir hücrelerinin yüzeyinde bulunan koku alma reseptörlerine de zarar verebileceğini ortaya koydu. Bu reseptörler kokuları bağlar ve bilgiyi beyne ileten sinir uyarılarını tetikler.

Genetik bir bileşen de olabilir. Ocak ayında yapılan bir çalışmada, kokuların metabolize edilmesinde rol oynayan UGT2A1 ve UGT2A2 adlı birbiriyle örtüşen iki gende bir mutasyon keşfedilmiştir. Bu mutasyona sahip kişiler koku alma duyularını kaybetmeye daha yatkın olabilirler, ancak virüsün genlerle ilişkisini belirlemek için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır – eğer varsa.

Patel, daha yaşlı olan ve diyabet gibi sinir sistemini etkileyen kronik hastalıkları olan kişilerin genellikle koku alma hasarına daha duyarlı olduğunu söyledi.

“Burun da dahil olmak üzere vücuttaki çok küçük damarlar diyabetten etkileniyor ve bu koku alma sinirlerine kan, besin ve oksijen akışını bozuyor" dedi. “Burunda kronik sinüs veya alerji iltihabı olan kişiler – sistemimizin kendini toparlamasını zorlaştıran her şey muhtemelen daha yüksek risk altında olacaktır."

Bu içeriği beğendiyseniz lütfen çevrenizle paylaşınız…